استان یزد بخش مهمی از هویت و فرهنگ اصیل ایران باستان است که بعد از شهر ونیز ایتالیا، دومین شهر تاریخی جهان به شمار می رود. یکی از درخشان ترین ویژگی های این شهر خانه ها و بناهایی است که با گذشت زمان های طولانی هنوز پا بر جای مانده اند. برخی از محققان بناهای تاریخی موجود در این شهر را به دوران اسکندر مقدونی نسبت داده اند. اما آثار به دست آمده از بناهای قدیمی شهر یزد خبر از تمدنی چندین هزار ساله می دهد.
مهم ترین ویژگی معماری یزد حفظ حریم داخل ساختمان است. معماران و سازندگان بناها در استان یزد فضاهای اطراف خانه را به طوری طراحی می کردند که داخل ساختمان بدون اجازه صاحب خانه از بیرون قابل رویت نباشد. از دیگر خصوصیات خانه های یزدی مساحت بسیار زیاد آن است که به دو قسمت اندرونی و بیرونی تقسیم می شده اند.
از دیگر ویژگی معماری بناها در یزد می توان به محل استقرار آن ها اشاره کرد، خانه ها در یزد بر اساس نور خورشید و جهت قبله ساخته می شدند. در اغلب خانه های سنتی یزد، محور اصلی بنا برای برخورداری از نور مناسب خورشید محور شمالی جنوبی می باشد. این جهت گیری از نظر اقلیمی باعث می شود تا داخل ساختمان در زمستان از گرمای مطبوع و در تابستان از سایه و خنکی مناسب برخوردار باشد.
اجزای اصلی خانه های سنتی در یزد کاملا شبیه به یکدیگر است، هر چند ممکن است تفاوت هایی در جزئیات وجود داشته باشد. اما در حالت کلی اصول معماری به کار رفته در خانه های یزدی به شرح زیر است:
غالب مصالح به کار رفته در خانه های یزد بومی و سنتی است. عمدتا دیوارها از خشت و گل ساخته شده اند. مهم ترین ویژگی دیوارهای ساخته شده از خشت و گل این است که گرمای بیرون را در طول روز در خود ذخیره می کنند و شب هنگام که هوا سردتر می شود با از دست دادن حرارت باعث تعدیل دمای داخل خانه می شوند.
از طرف دیگر مصالح به کار رفته در نماها و سطوح کاهگل، گچ و سیمگل است. سقف و بام خانه های یزدی نیز از خشت خام و گل ساخته می شوند. البته در کنار خشت و گل که اصلی ترین مصالح مورد استفاده در بناهای یزد است، آجر نیز برای تزئین در کنار تزئینات خشتی مورد استفاده قرار گرفته است.
استفاده از آجرهای نقش دار در بناها از دوره ایلخانی آغاز شد و در دوره قاجار رواج پیدا کرد. از طرف دیگر با توجه به این که زرتشتیان آجر را ترکیبی از چهار عنصر مقدس می دانستند از آن در ساخت خانه هایشان نسبت به دیگران بیشتر استفاده می کردند.
جمع بندی
در این مطلب به معرفی ویژگی معماری خانه های یزد پرداختیم. بناها و آثاری که از گذشته در یزد باقی مانده اند بسیار ارزشمند هستند. نکته قابل توجه در معماری این شهر به وجود آوردن محیطی مناسب برای گذراندن روزهای گرم تابستان است. از طرف دیگر ساختمان ها به گونه ای طراحی می شدند که از نور متناسب در فصول مختلف سال برخوردار باشند.
منبع: شرکت تهران دیزاین سنتر